Uczestnicy warsztatów, podczas dyskusji i pracy w grupach, wypracowali wspólną wizję roli
czytania w życiu społecznym: Wyobrażamy sobie Europę, w której czytanie jest naturalnym
elementem codziennego życia każdego człowieka. Ta idea – czytanie jako integralna część życia
– stała się punktem odniesienia dla wszystkich działań.
Warsztat #ReadForEurope, zorganizowany przez Fundację Powszechnego Czytania w ramach
Konsorcjum organizacji realizujących obchody Europejskiego Dnia Autorów, pod hasłem
#ReadForReal, zgromadził przedstawicieli 15 krajów europejskich – liderów, ekspertów,
edukatorów oraz wydawców reprezentujących sektor publiczny, prywatny oraz organizacje
pozarządowe.
Tak szerokie, międzysektorowe i międzynarodowe uczestnictwo podkreśliło rosnącą
świadomość, że kompetencje czytelnicze nie są zagadnieniem zamkniętym w jednym obszarze
– poprawa nawyków czytelniczych w Europie wymaga wspólnej odpowiedzialności,
podzielonych zasobów i skoordynowanych działań. Celem nadrzędnym jest budowa
powszechnego zrozumienia, jak kluczowe dla przyszłości naszej cywilizacji są kreatywność
i umiejętność czytania, oraz inspirowanie wspólnych działań w całej Europie.
Podczas warsztatów omawiano, jak przeprowadzać zmianę systemową w trzech krokach:
od przekonujących argumentów oddziałujących na myślenie, przez poruszające narracje
wpływające na emocje, po inspirujące wezwania do działania, które pobudzają do realnych
czynów. Punktem odniesienia były modele nauk o zachowaniu oraz przykłady kampanii
społecznych.
Dwudniowe wydarzenie stało się przestrzenią wymiany wiedzy, porównania doświadczeń
poszczególnych krajów oraz współtworzenia wspólnej strategii. Uczestnicy podkreślali,
że Europa może odwrócić trend spadającego czytania dla przyjemności i wzmocnić odporność
demokratyczną, ekonomiczną i społeczną jedynie poprzez głęboką współpracę między
sektorami, dziedzinami i państwami w tym zakresie.
Czytanie: fundament rozwoju jednostki i społeczeństwa
Dyskusje potwierdziły, że czytanie nie jest wyłącznie aktywnością kulturalną – to kluczowy
czynnik trwałego rozwoju obywateli, społeczeństwa i demokratycznego ładu.
W trakcie warsztatów przedstawiono dowody na to, że czytanie wspiera wiele obszarów życia:
• Edukacja i nauka: rozwija myślenie i kompetencje językowe, wzmacnia gotowość szkolną,
wspiera sukcesy edukacyjne oraz krytyczne myślenie i innowacyjność.
• Zdrowie: pomaga regulować emocje, zmniejsza agresję, wspiera dobrostan psychiczny oraz
redukuje ryzyko samotności, uzależnień, wspiera rozwój psychofizyczny najmłodszych.
• Gospodarka i demokracja: jest kluczem do kształtowania kompetentnych pracowników
i obywateli; wspiera przedsiębiorczość, rozwój biznesu oraz buduje kulturę demokratycznego
uczestnictwa. Brak czytania ogranicza potencjał dziecka i wzmacnia oligarchiczne
czy autorytarne modele władzy.
• Równość i włączenie społeczne: czytanie wyrównuje szanse edukacyjne i wspiera rozwój
mózgu niezależnie od pochodzenia.
Podkreślono, że czytanie kształtuje 8 z 10 kluczowych kompetencji przyszłości i bezpośrednio
wspiera realizację 8 z 17 globalnych celów rozwojowych, m.in. w obszarach zdrowia,
innowacji, rozwoju gospodarczego, równości płci, włączenia społecznego i demokracji.
Zwrócono również uwagę, że czytanie powinno być traktowane jako prawo człowieka, a brak
kontaktu z książką sprzyja wykluczeniu, zmniejsza szanse na zatrudnienie, ogranicza udział
obywatelski i pogłębia nierówności społeczne.
Zmiana sposobu myślenia: od obowiązku do przyjemności
Głównym wyzwaniem jest spadek poziomu czytania w całej Europie. Dziś aż 75 milionów
dorosłych Europejczyków nie ma odpowiednio rozwiniętych umiejętności czytania ze zrozumieniem.
Tylko jedno na troje dzieci (32,7%) deklaruje, że czyta dla przyjemności – często postrzegają
to jako obowiązek, a nie wybór (dane z Wielkiej Brytanii).
Proponowane rozwiązania opierają się na zmianie zachowania, która koncentruje się na atrakcyjności, a nie obowiązku. Kluczowe są: możliwości, kompetencje oraz motywacja, które wspólnie budują motywację wewnętrzną – czytanie dla siebie, nie „bo trzeba”.
Zmiana systemowa: Czytaj. Dla siebie, Naprawdę
Uczestnicy warsztatów wskazali najważniejsze kierunki działań na rzecz promocji
kreatywności i czytelnictwa w Europie:
• Zmiana narracji: zastąpienie przestarzałych, nieopartych na danych przekonań (np. „czytanie
jest dla kultury”, „czytanie to przywilej”) nowymi, opartymi na faktach: „czytanie napędza gospodarkę, innowacje, dobrostan, kapitał społeczny i demokrację” and „czytanie jest prawem człowieka”.
• Wspólne działania i partnerstwa: uczestnicy podkreślali konieczność szerokiej
współpracy wszystkich sektorów – edukacji, zdrowia, kultury, biznesu, innowacji, samorządów
i organizacji społecznych. Umiejętność czytania nie może być wyłączną odpowiedzialnością szkoły
– czytanie to wspólna misja społeczna.
• Skupienie na motywacji wewnętrznej: działania powinny wzmacniać autonomię, poczucie
kompetencji i relacje, aby czytanie było wyborem i źródłem przyjemności, a nie zadaniem szkolnym.
Inspiracje z europejskich dobrych praktyk
Przedstawiono studia przypadków z Wielkiej Brytanii, pokazujące, że szeroko zakrojone zmiany zachowań są możliwe. Dyskusje dotyczyły m.in. ogólnokrajowego zaangażowania szkół, wspierania codziennych nawyków czytelniczych, praktykowanych przez całe życie, oraz prowadzenia kampanii społecznych stawiających na atrakcyjność, a nie obowiązek.
Uczestnicy analizowali, jak podobne założenia można dostosować i wdrożyć w ramach inicjatywy European Authors Day, podkreślając znaczenie kompetencji, możliwości i motywacji jako fundamentów skutecznej promocji czytania.
W kierunku wspólnego działania
Warsztaty #ReadForEurope stworzyły solidną podstawę do wdrażania praktycznych, opartych
na dowodach rozwiązań w krajach europejskich. Uczestnicy zadeklarowali, że wprowadzą wspólną wizję i podejście behawioralne do swoich strategii krajowych oraz włączą je w działania związane
z nadchodzącymi obchodami European Authors Day pod hasłem „Read. For Real.” – przekuwając wnioski w skoordynowane działania w całej Europie.
