11 kwietnia w Bibliotece Narodowej odbyła się konferencja Książka na receptę – wpływ głośnego czytania na zdrowie i rozwój dzieci. Wydarzenie, tak jak cały program Książka na receptę, w ramach którego zostało zorganizowane, ma na celu włączanie rekomendacji czytania dzieciom i rodziców podczas wizyt lekarskich w profilaktykę zdrowia najmłodszych, ale także wspieranie środowiska medycznego w skutecznym wprowadzaniu takiej interwencji w gabinetach lekarskich.
Inicjatywa opiera się na rzetelnych badaniach naukowych na temat rozwoju dzieci oraz doświadczeniach innych krajów i organizacji, które działania w tym obszarze podejmują już od wielu lat.
W konferencji wzięło udział grono międzynarodowych ekspertów. Swój wykład wygłosił na żywo Paul Wise, profesor w dziedzinie zdrowia dzieci i społeczeństwa oraz profesor pediatrii na Uniwersytecie Stanforda. Zwrócił w nim uwagę na rosnące wyzwania, jakie stoją dziś przed ochroną zdrowia w kontekście dynamicznie zmieniających się potrzeb dzieci.
Profesor Wise szczególny nacisk położył na konieczność inwestowania w rozwój dziecka od pierwszych chwil życia – zanim jeszcze wejdzie ono w system edukacji. Podkreślił, że to właśnie we wczesnym dzieciństwie kształtują się fundamenty zdrowia emocjonalnego, społecznego i poznawczego, a okres ten jest kluczowy dla zapobiegania problemom psychicznym i rozwojowym, które coraz częściej obserwujemy u dzieci i młodzieży.
Dlatego rolą systemu zdrowia jest silniejsze integrowanie interwencji rozwojowych — logopedzi, terapeuci zajęciowi, specjaliści rozwoju dziecka, pediatrzy, lekarze rodzinni — powinni tworzyć środowisko oparte na współpracy. Ich działanie jest też częścią polityki społecznej.
Jednym z najprostszych i najbardziej skutecznych narzędzi wspierania rozwoju, wskazanym przez profesora, jest wspólne czytanie – praktyka, która nie tylko stymuluje rozwój językowy i poznawczy, ale także pomaga dzieciom budować poczucie bezpieczeństwa, rozwijać empatię, zdolność do nawiązywania relacji i radzenia sobie z trudnościami, wzmacnia relacje rodzic-dziecko, wspiera odporność psychiczną w obliczu zmieniających się dziś potrzeb dzieci, a także wyzwań dorastania.
Znaczenie wczesnej interwencji w postaci czytania dialogowego potwierdził w swoim wykładzie prof. Barry Zuckerman z Boston Medical Center, członek Amerykańskiej Akademii Pediatrycznej, który jako pierwszy pediatra zaczął przepisywać książki na receptę, udostępniając je w gabinetach i namawiając do tego innych.
Prof. Zuckerman wskazał, że obok palenia i otyłości, czas edukacji jest jednym z warunków wpływających na długość życia. Według raportu National Academy of Medicine w Stanach Zjednoczonych, umiejętność czytania i pisania jest tu kluczowym elementem, ze względu na sekwencję piśmienności i uczenia, która zaczyna się już w pierwszych latach po urodzeniu.
Konieczność wczesnego wprowadzania aktywności wspólnego głośnego czytania z dzieckiem już od jego narodzin potwierdzają badania na temat rozwoju mózgu. Prof. Zuckerman powołał się na doświadczenia swojego kraju we włączaniu rekomendacji czytania w opiekę pediatryczną, wskazując na odpowiednie metody i narzędzia służące do wprowadzania takiej interwencji w praktyce. Przedstawione wieloletnie badania fundacji Reach Out & Read potwierdziły skuteczność tych działań, które wpływały na dobrostan pacjentów i wyrównywały ich szanse rozwojowe.
Rozwój mózgu w relacji z drugim człowiekiem, przede wszystkim rozwój językowy, z perspektywy psycholingwistycznej przedstawiła prof. dr hab. Ewa Haman. Profesor wskazała na znaczenie bogatego środowiska semantycznego, a także aktywny udział dziecka w komunikacji z dorosłym. Przedstawione zostały badania wskazujące na związek tych elementów z głośnym czytaniem. Ekspertka poruszyła także kwestię tego, na jak wczesnym etapie i w jaki sposób taka aktywność zaczyna przynosić efekty, powołując się na dane, z których można wnioskować, że warto podejmować te działania jak najwcześniej. Podczas wykładu prof. Haman wskazała także na wyrównywanie szans socjoekonomicznych poprzez wzbogacanie środowiska językowego dzieci za pomocą czytania książek. Badania mówią o luce 30 milionów słów, które słyszą dzieci, w stosunku do czytających i nieczytających w ciągu pierwszych trzech lat życia.
Podczas konferencji nie zabrakło doświadczeń polskich praktyków, lekarzy zaangażowanych we włączanie rekomendacji czytania w opiekę pediatryczną i profilaktykę zdrowia. Lek. Magdalena Ossolińska, sprawująca merytoryczną opiekę na programem Książka na receptę, mówiła o zabezpieczaniu potrzeb emocjonalnych i psychicznych dzieci, jako jednym z celów badań bilansowych. Wskazała na promowanie czytania, jako profilaktykę zdrowia i wspierania prawidłowego, holistycznego rozwoju najmłodszych, które powinno odbywać się właśnie podczas takich wizyt w gabinetach. Przedstawiając historię, podstawy i założenia całej inicjatywy Fundacji Powszechnego Czytania włączającej środowisko medyczne, dr Ossolińska podkreślała wartość takich działań dla pacjentów, jak i dla samych lekarzy. Materiały instruktażowe oraz doświadczenie praktyka miały potwierdzić, że wprowadzenie takiej interwencji, oprócz tego, że bardzo potrzebne, jest możliwe w polskich gabinetach.
Perspektywę neuronaukową wprowadzania wczesnej interwencji czytelniczej wśród dzieci przedstawiła prof. Maryanne Wolf z UCLA, pokazując swoją pracę także w kontekście wspierania pediatrów i w kontaktach z rodzicami małych dzieci. Wskazała na znaczenie uczenia się czytania, związanej z tym aktywności mózgu, przede wszystkim w pierwszych 5 latach życia. To szczególnie istotne w dobie rozwijającej się bardzo mocno kultury cyfrowej, której różne aspekty i wyzwania poruszyła także ekspertka. Doświadczenia własne, jak i potwierdzające je badania pozostałych mówców, profesor powiązała także z ekonomicznymi względami promocji czytania. „To ważne, aby decydenci wiedzieli, że zwrot z inwestycji pieniędzy publicznych w rozwój obywateli, najprawdopodobniej będzie największy, jeśli zostanie on poczyniony w pierwszych latach życia – mówiła prof. Wolf.
Rekomendowanie czytania w gabinetach lekarskich wymaga obecności książek. O zabezpieczaniu księgozbiorów przyszpitalnych, jak i obecności książek w placówkach ochrony zdrowia mówił dr Maciej Wieczorek. Ekspert Laboratorium Konserwatorskiego Zbiorów Bibliotecznych działających w ramach Instytutu Konserwacji Zbiorów Bibliotecznych Bibliotece Narodowej, przedstawił zasady postępowania z książkami w tak specyficznych warunkach, a także warunki przechowywania, dezynfekowania i korzystania ze zbiorów. To istotne kwestie, które mają ogromne znaczenie dla środowiska medycznego, którzy chcą umożliwiać pacjentom kontakt z książką, ale także dla nauczycieli, bibliotekarzy, edukatorów pracujących w placówkach przyszpitalnych oraz z dziećmi przewlekle chorymi.
Program Książka na receptę ma nie tylko zachęcać lekarzy i cały personel medyczny do rekomendowania czytania, ale także ułatwiać taką interwencję. O praktycznych aspektach pracy z dziećmi, a także komunikacji z ich rodzicami i opiekunami mówiła lek. Monika Działowska, autorka profilu @pediatranazdrowie, która edukuje w tematach zdrowia i rozwoju dzieci, aktywnie włącza się w promocję czytelnictwa. Dzieląc się swoim doświadczeniem opowiedziała o zapraszaniu do czytania w różnych sytuacjach, z uwzględnieniem wielu sytuacji życiowych, jak i potrzebne pacjentów.
Wykład dotyczył także tego, dlaczego i jak rekomendować książki nie tylko ze względu na wpływ czytania na rozwój językowy i intelektualny, ale także w bardzo wielu innych wskazaniach pediatrycznych, jak oswajanie trudnych tematów, przygotowywanie na zmiany związane z kolejnymi etapami życia i rozwoju, a także w sytuacjach zaburzeń rozwojowych oraz dobrostanu psychicznego, stabilności emocjonalnej. Nie zabrakło też wskazania na wartość wspólnego czytania, jaką jest budowanie relacji z dorosłym.
W rekomendowanie czytania powinno być zaangażowane całe środowisko medyczne – od pediatrów, lekarzy rodzinnych, a także innych specjalizacji pracujących z dziećmi, przez biblioterapeutów, psychologów, ale również pielęgniarki i położne. O włączaniu tej grupy w rekomendowanie czytania młodym, jak i przyszłym rodzicom mówiła Katarzyna Humeniuk, przedstawiając program „Mała książka wielki człowiek”, realizowany przez Instytut Książki. To kampania bardzo szeroka, obejmująca wiele etapów, z których pierwszy skierowany jest do dzieci nowonarodzonych. Akcja realizowana jest w szpitalach, na oddziałach położniczych w całej Polsce. W ramach inicjatywy odbywają się także szkolenia dla położnych, w które zaangażowana jest również Fundacja Powszechnego Czytania oraz Książka na receptę. Dotychczas ze 100 uczestników, 98% oceniło je pozytywnie, wskazując przede wszystkim na bardzo wysoką jakość merytoryczną kursu. W tym roku zaplanowane jest przeszkolenie prawie 2000 położnych.
Po części wykładowej odbywały się warsztaty praktyczne, prowadzone przez ekspertki ze Szkoły Liderstwa. Pierwszy z nich poświęcony był temu, jak odpowiednio wybierać książki dla dzieci tak, aby interwencja rekomendacji czytania była skuteczna. Zajęcia uwzględniały zaznajomienie z książkami odpowiadającymi zmieniającym się potrzebom i kompetencjom – semantycznym, wizualnym i społecznym – dzieci. Kolejny warsztat dotyczył komunikacji z nieczytającymi opiekunami i rodzicami dzieci – na co zwracać uwagę, jak prowadzić rozmowę zapraszając do czytania, jakie narzędzia i metody wykorzystywać.
Uczestnicy konferencji Książka na Receptę otrzymali certyfikaty premiowane punktami edukacyjnymi OIL.
Organizatorem wydarzenia była Fundacja Powszechnego Czytania oraz Biblioteka Narodowa. Konferencja odbywała się pod patronatem Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego oraz Okręgowej Izby Lekarskiej w Warszawie. Partnerzy szkolenia: Narodowe Centrum Kultury, Instytut Książki, Medycyna Praktyczna, Medelight, PZWL, PULS Magazyn Okręgowej Izby Lekarskiej w Warszawie.
Organizatorzy dziękują za udział w konferencji prelegentom, ekspertom oraz uczestnikom.
Więcej informacji na temat programu Książka na receptę dostępne na: www.ksiazkanarecepte.pl
